Projekt rozporządzenia w sprawie świadectwa maszynisty ma na celu dostosowanie przepisów wykonawczych dotyczących świadectwa maszynisty do zmian wynikających z przepisów ustawy z dnia 23 lipca 2021 r. o zmianie ustawy o transporcie kolejowym (Dz. U. poz. 1556), zwanej dalej „ustawą”.
W związku z wejściem w życie ustawy od dnia 1 stycznia 2023 r. nastąpi rozdzielenie szkolenia od egzaminowania kandydatów na maszynistów w celu uzyskania pierwszego świadectwa maszynisty. Szkoleniem w dalszym ciągu będą zajmować się ośrodki szkolenia maszynistów i kandydatów na maszynistów, a egzaminy będą prowadzone przez Prezesa Urzędu Transport Kolejowego, zwanego dalej „Prezesem UTK”, będącego centralnym organem administracji rządowej, krajową władzą bezpieczeństwa i krajowym regulatorem transportu kolejowego w rozumieniu przepisów Unii Europejskiej z zakresu bezpieczeństwa, interoperacyjności i regulacji transportu kolejowego. Prowadzenie przez Prezesa UTK egzaminów pozwoli w obiektywny sposób ocenić umiejętności kandydatów na maszynistów.
Wydanie rozporządzenia ma na
celu wykonania upoważnienia ustawowego zawartego
w art. 22b ust. 21pkt 1, 2 oraz 4-6ustawy z dnia
28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2021
r. poz. 1984, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o transporcie kolejowym”. Na podstawie
tych przepisów minister właściwy do spraw transportu został zobowiązany do
określenia, w drodze rozporządzenia:
1) zakresu wiedzy i umiejętności dotyczących pojazdu kolejowego i infrastruktury kolejowej objętych szkoleniem, które są niezbędne do uzyskania świadectwa maszynisty;
2) programu oraz czasu trwania szkolenia kandydatów na maszynistów ubiegających się o uzyskanie świadectwa maszynisty;
3) trybu oraz szczegółowych warunków i minimalnej częstotliwość przeprowadzania szkoleń oraz sprawdzianów wiedzy i umiejętności;
4) zakresu danych dotyczących infrastruktury kolejowej ujętych w świadectwie maszynisty;
5) szczegółowych warunków i sposobu prowadzenia rejestru świadectw maszynistów, zakresu danych w nim ujętych, a także okresu ich przechowywania, wzoru tego rejestru oraz trybu udostępniania danych ujętych w rejestrze podmiotom, o których mowa w art. 22b ust. 14a ustawy o transporcie kolejowym.
Projekt rozporządzenia realizuje zakres wskazanego upoważnienia ustawowego.
Zakres wiedzy i umiejętności dotyczących pojazdu kolejowego, objętych szkoleniem, które są niezbędne do uzyskania świadectwa maszynisty, określa załącznik nr 1 do rozporządzenia, natomiast zakres wiedzy i umiejętności dotyczących infrastruktury kolejowej, objętych szkoleniem, które są niezbędne do uzyskania przez kandydata na maszynistę świadectwa maszynisty został wskazany w załączniku nr 2 do rozporządzenia. Zakres wiedzy i umiejętności dotyczący pojazdu kolejowego i infrastruktury kolejowej określony w załącznikach nr 1 i 2 do rozporządzenia, pozostaje niezmieniony pod kątem merytorycznym i w pełni odpowiada dotychczasowym wymaganiom stawianym kandydatom na maszynistów. Warto wskazać, że nadrzędnym celem nowelizacji ustawy było rozdzielenie procesu szkolenia od egzaminowania kandydatów na maszynistów, a obowiązujące dotychczas ramy merytoryczne wymagań w zakresie wiedzy zawodowej zawarte w załącznikach nr 1 i 2 stanowią transpozycję wymagań zawartych w załącznikach nr V i VI do dyrektywy 2007/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie przyznawania uprawnień maszynistom prowadzącym lokomotywy i pociągi w obrębie systemu kolejowego Wspólnoty (Dz. Urz. UE L 315 z 3.12.2007, s. 51), zwanej dalej „dyrektywą 2007/59/WE”.
W części dotyczącej programu oraz czasu trwania
szkolenia kandydatów na maszynistów ubiegających się o uzyskanie świadectwa
maszynisty, z uwagi na pojawiające się wątpliwości w zakresie praktycznego
prowadzenia zajęć w ramach części I programu szkolenia, dokonano
wyszczególnienia zakresu oraz czynności objętych tą częścią szkolenia w
poszczególnych modułach. Ponadto, zaproponowano zmianę wymiaru godzinowego
części I i III szkolenia kandydatów na maszynistów, dokonując
przeniesienia części godzin szkolenia praktycznego (szkolonego w roli
obserwatora) na rzecz prowadzenia pojazdu kolejowego pod nadzorem– część godzin
szkolenia
w ramach części I została przesunięta do części III szkolenia związanego z
modułem „Prowadzenie pojazdu kolejowego pod nadzorem”. Rozwiązanie to ma na celu
poprawę jakości szkolenia oraz nabycia szerszej praktyki zawodowej. Pozostałe
kwestie wynikające z delegacji ustawowej nie ulegają zmianie w stosunku do
obowiązującego obecnie rozporządzenia.
W projekcie rozporządzenia uregulowano warunki przeprowadzania procesu szkolenia maszynistów. W ramach procesu szkolenia maszynistów wyodrębniono dwa podstawowe komponenty: szkolenia okresowe oraz szkolenia z użyciem symulatora pojazdu kolejowego. Taka konstrukcja przepisów regulujących szkolenia maszynistów zapewnia, zgodnie z wytycznymi zawartymi w art. 22b ust. 21 ustawy o transporcie kolejowym ciągłość realizacji procesu doskonalenia zawodowego. Realizacja procesu doskonalenia zawodowego w formie szkoleń przeprowadzanych okresowo jest zgodna z utrwaloną praktyką stosowaną w tym względzie przez przewoźników kolejowych i zarządców infrastruktury. Tematyka szkoleń powinna być dostosowana do aktualnej sytuacji na sieci kolejowej, zdarzeń występujących w ruchu kolejowym oraz specyfiki działalności prowadzonej przez przewoźnika kolejowego lub zarządcę infrastruktury kolejowej, u którego zatrudniony jest maszynista, co zostało uregulowane w §7 rozporządzenia.
Częstotliwość przeprowadzania szkoleń okresowych oraz szkoleń z użyciem symulatora pojazdu kolejowego określono w § 5, wskazując na konieczność odbycia co najmniej 24 godzin szkolenia okresowego podzielonych na co najmniej 3 sesje szkoleniowe w roku kalendarzowym oraz co najmniej 3 godziny szkolenia z użyciem symulatora.
Projekt rozporządzenia wprowadza szczegółowe warunki prowadzenia szkoleń z użyciem symulatora pojazdu kolejowego. Szkolenie składa się z sesji, podczas której szkolony prowadzi pojazd kolejowy na wybranej przez instruktora trasie i obejmuje określoną liczbę zadań, których katalog został określony w załączniku nr 4 do rozporządzenia. Szczególne znaczenie dla jakości procesu szkolenia ma wprowadzone w projektowanym rozporządzeniu omówienie ze szkolonym przebiegu sesji oraz sporządzenie raportu z sesji, który zawierał będzie rekomendacje dotyczące obszarów wymagających doskonalenia zawodowego. Głównym celem proponowanych zmian jest standaryzacja wymagań w zakresie szkolenia oraz procesu doskonalenia zawodowego maszynistów wykonujących czynności na podstawie licencji maszynisty i świadectwa maszynisty.
W zakresie trybu oraz szczegółowych warunków i minimalnej częstotliwości przeprowadzania sprawdzianów wiedzy i umiejętności, kluczową zmianą względem obowiązujących obecnie przepisów jest uwzględnienie sprawdzianu wiedzy i umiejętności, o którym mowa w art. 22bb ust. 3 pkt 3 ustawy o transporcie kolejowym, stanowiącego warunek dopuszczenia kandydata na maszynistę do egzaminu na świadectwo maszynisty.
Sprawdzian wiedzy i umiejętności polega na
wykonaniu jazdy pociągowej lub manewrowej
po infrastrukturze kolejowej typem pojazdu kolejowego przewidzianym dla danej
kategorii świadectwa maszynisty, którego dotyczy sprawdzian wiedzy i
umiejętności, oraz odbywa się w obecności
co najmniej jednego egzaminatora wpisanego do rejestru egzaminatorów, o którym
mowa w art. 22be ust. 1 ustawy.
Przy określeniu częstotliwości przeprowadzania
okresowych sprawdzianów wiedzy i umiejętności uwzględniono minimalne wymogi w
tym zakresie, które wynikają z postanowień załącznika VII
do dyrektywy 2007/59/WE. W odniesieniu do sprawdzianów wiedzy i umiejętności
dotyczących znajomości infrastruktury kolejowej, zgodnie ze stosowanymi w
Polsce rozwiązaniami oraz biorąc
pod uwagę, że dyrektywa 2007/59/WE wyznacza w tym zakresie jedynie minimalne
ramy, przyjęto,
że tego rodzaju sprawdzian należy przeprowadzić również po każdej przerwie w
prowadzeniu pojazdu kolejowego oraz po
przerwie w prowadzeniu określonego typu pojazdu kolejowego – przekraczających
12 miesięcy. Jednocześnie uwzględniając aspekty bezpieczeństwa, na które wpływ
mają posiadane przez maszynistów kompetencje, wskazano także inne obligatoryjne
przesłanki przeprowadzania sprawdzianów wiedzy i umiejętności wraz z
odpowiednimi wyjątkami.
Zakres danych, które należy zamieścić w świadectwie maszynisty uwzględnia rozwiązania stosowane w tym zakresie w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej i obejmuje wskazanie nazwy zarządcy infrastruktury kolejowej, po której maszynista prowadzi pojazdy trakcyjne, wykaz linii kolejowych albo odcinków linii kolejowych stanowiących infrastrukturę graniczną, a także wykaz urządzeń i systemów wspomagających pracę maszynisty. Zawarcie tej ostatniej informacji będzie istotne, gdyż obok stosowanych od lat na sieci kolejowej w Polsce urządzeń i systemów wspomagających pracę maszynisty, postępuje proces wyposażania części linii kolejowych i pojazdów trakcyjnych w Europejski System Sterowania Pociągiem (ETCS).
Projektowane przepisy dotyczące szczegółowych warunków i sposobu prowadzenia rejestru świadectw maszynistów, zakresu danych w nim ujętych, a także okresu ich przechowywania, wzoru tego rejestru oraz trybu udostępniania danych ujętych w rejestrze umożliwiają wykonanie postanowień decyzji Komisji nr 2010/17/WE z dnia 29 października 2009 r. w sprawie przyjęcia podstawowych parametrów rejestrów licencji maszynisty i świadectw uzupełniających określonych w dyrektywie 2007/59WE (Dz. Urz. UE L 8 z 13.01.2010, s. 17)i odpowiadają wymaganiom określonym w przepisach tej decyzji.
Wzór rejestru świadectw maszynistów określono w załączniku nr 5 do projektu rozporządzenia.
Dane zgromadzone w rejestrze udostępnia się Prezesowi UTK za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego rejestr, o którym mowa w art. 25x ust. 1 ustawy o transporcie kolejowym, natomiast pozostałym podmiotom, o których mowa w art. 22b ust. 14a pkt 2–4, w postaci elektronicznej, za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w rozumieniu art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. z 2020 r. poz. 344), na ich uzasadniony wniosek.
Wejście w życie rozporządzenia nie wpłynie na proces obejmujący wydawanie świadectwa maszynistów oraz utrzymanie uprawnień maszynistów. Tak jak dotychczas przedsiębiorcy kolejowi będą mogli wydawać świadectwa maszynistom oraz organizować i przeprowadzać sprawdziany wiedzy i umiejętności maszynistów. Wszystkie czynności związane z aktualizacją, zawieszaniem lub cofaniem świadectwa maszynisty będą realizowane przez przedsiębiorców kolejowych w ramach systemu zarządzania bezpieczeństwem. W ramach procesu wydawania i aktualizowania świadectwa maszynisty przedsiębiorstwo kolejowe określa przesłanki i czynności, jakie muszą być wykonane i udowodnione, aby można było wydać świadectwo maszynisty. Jednym z elementów tego procesu jest dostarczenie dowodu na pozytywny wynik sprawdzianu wiedzy i umiejętności, którego zakres określa przewoźnik kolejowy.
Należy wskazać, że projekt rozporządzenia jest
zgodny z założeniami Strategii Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 r.,
przyjętej uchwałą nr 105 Rady Ministrów z 24 września 2019 r.
w sprawie przyjęcia „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 roku”
(M.P. poz. 1054)oraz Dokumentu Implementacyjnego wskazującego na konieczność
horyzontalnego podejścia do problemów występujących na polskiej sieci kolejowej.
W przejętej Strategii w zakresie usprawnienia zarządzania transportem kolejowym
założono działania obejmujące rozwój kompetencji i kadr sektora kolejowego
niezbędne do podjęcia w perspektywie czasowej do 2020 r. i później między innymi
przez zwiększenie bezstronności egzaminów oraz przygotowanie jednolitego i
niezależnego systemu egzaminowania budzącego zaufanie wszystkich uczestników
rynku kolejowego.
Projekt rozporządzenia zakłada wejście w życie projektowanej regulacji w dniu 1 stycznia 2023 r. Szkolenia w celu uzyskania świadectwa maszynisty, rozpoczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie przedmiotowego projektu rozporządzenia będą, zgodnie z przepisami ustawy, prowadzone na podstawie dotychczasowych programów szkolenia, jednak nie dłużej niż do dnia 1 stycznia 2024 r.
Regulacja nie zawiera przepisów technicznych, nie wdraża norm, nie wpływa na swobodę przepływu usług i towarów i w związku z powyższym nie wymaga notyfikacji w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. poz. 2039 oraz z 2004 r. poz. 597).
Projekt rozporządzenia jest zgodny z przepisami prawa Unii Europejskiej.
Projekt został udostępniony w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Rządowego Centrum Legislacji, w serwisie Rządowy Proces Legislacyjny, z dniem skierowania do uzgodnień międzyresortowych, konsultacji publicznych i opiniowania.
Projekt nie wymaga przedstawienia właściwym organom i instytucjom Unii Europejskiej, w tym Europejskiemu Bankowi Centralnemu, w celu uzyskania opinii, dokonania powiadomienia, konsultacji albo uzgodnienia.
Projektowane rozporządzenie nie będzie miało wpływu na sektor mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw.
Jednocześnie należy wskazać, że nie ma możliwości podjęcia alternatywnych, w stosunku do projektowanego rozporządzenia, działań umożliwiających osiągnięcie zamierzonego celu.