Projekt ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym

Celem rozwiązań planowanych w projekcie jest wprowadzenie państwowych egzaminów na stanowisko maszynisty. Aktualnie zarówno szkolenie jak i egzaminowanie na licencję maszynisty i świadectwo maszynisty są realizowane przez ten sam podmiot – ośrodek szkolenia i egzaminowania. Projekt wdraża postanowienia Strategii Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 roku w części dotyczącej transportu kolejowego - Rozwój kompetencji i kadr sektora kolejowego. W obowiązującym stanie prawnym osoby prowadzące pojazdy w transporcie kolejowym jako jedyne spośród osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo pasażerów i przewożonych towarów przechodzą egzaminy przeprowadzane przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą. W każdej pozostałej części sektora transportu egzaminy prowadzi organ państwowy. W przypadku transportu drogowego egzaminy przeprowadzane są przez Wojewódzkie Ośrodki Ruchu Drogowego. W transporcie morskim egzaminy przeprowadzane są Urząd Morski, a w transporcie lotniczym przez Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego. W projekcie przewidziano wprowadzenie nowego systemu monitorowania kwalifikacji, uprawnień i czasu pracy maszynistów. Zidentyfikowano m.in. następujące problemy:  maszyniści jako jedyna grupa zawodowa spośród osób odpowiedzialnych za prowadzenie pojazdów nie są objęci egzaminem państwowym. Obowiązuje zasada, że podmiot który szkoli kandydata również go egzaminuje. Projekt zakłada wprowadzenie jednolitego państwowego przeprowadzanego przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego egzaminu na licencję maszynisty i świadectwo maszynisty, rozszerzonego o część na symulatorze pojazdu trakcyjnego;  w latach 2011–2014 nastąpiła zmiana w procesie szkolenia i egzaminowania maszynistów oraz nabywania uprawnień do wykonywania zawodu maszynisty. Prezes UTK stwierdził wzrost liczby zdarzeń kolejowych powodowanych przez maszynistów z niskim stażem pracy oraz szkolonych i egzaminowanych w tzw. „nowym trybie”.  w ciągu najbliższych 10 lat z zawodu odejdzie ponad 41% obecnie czynnych zawodowo maszynistów (tzw. luka pokoleniowa), dlatego należy wdrożyć weryfikację osób wchodzących do zawodu przez krajową władzę bezpieczeństwa ruchu kolejowego – Prezesa UTK, celem przeciwdziałania wzrostowemu trendowi zdarzeń kolejowych powodowanych przez maszynistów z niskim stażem pracy.  utrzymywanie się wysokiej liczby zdarzeń polegających na niezatrzymaniu się pojazdu kolejowego przed sygnałem „Stój” albo uruchomieniu pojazdu kolejowego bez wymaganego zezwolenia. Za przyczynę tych zdarzeń uznaje się najczęściej czynnik ludzki, czyli niezachowanie należytej ostrożności, brak znajomości procedur bezpieczeństwa lub ich niestosowanie;  nie istnieje jednolity standard prowadzenia egzaminów do zawodu maszynisty. Podczas procesu egzaminowania nie jest weryfikowana umiejętność zachowania się kandydata na maszynistę w sytuacjach niebezpiecznych i nietypowych. Zakłada się, że w części teoretycznej egzaminu na świadectwo maszynisty wykonywanej na symulatorze pojazdu kolejowego będzie sprawdzenie umiejętności zachowania się w typowych i nietypowych sytuacjach związanych z ruchem pociągów, postępowania kandydata podczas prowadzenia pociągu w trudnych warunkach atmosferycznych (np. mgła, śnieżyca, ulewa, silny wiatr), zastosowania właściwych procedur w sytuacjach awaryjnych (np. sygnał Radio-stop, zderzenie z przeszkodą);  zagraniczne doświadczenia w szkoleniu i egzaminowaniu maszynistów. Podejście stosowane w Holandii można uznać, jako przykład scentralizowanego podejścia do egzaminowania.  nie istnieje centralny rejestr maszynistów i prowadzących pojazdy kolejowe gromadzący informacje o uprawnieniach maszynistów i prowadzących pojazdy kolejowe. Projekt zakłada uruchomienie centralnego systemu informatycznego gromadzącego dane o maszynistach i prowadzących pojazdy kolejowe i umożliwiającego monitorowanie przez Prezesa UTK kompetencji maszynistów.

Nastąpi rozdzielenie funkcji szkolenia i egzaminowania maszynistów. Szkoleniem w dalszym ciągu będą się zajmować ośrodki szkolenia maszynistów i kandydatów na maszynistów, a egzaminy będą prowadzone przez egzaminatorów zatrudnianych przez Prezesa UTK, będącego centralnym organem administracji rządowej, krajową władzą bezpieczeństwa
i krajowym regulatorem transportu kolejowego w rozumieniu przepisów Unii Europejskiej z zakresu bezpieczeństwa, interoperacyjności i regulacji transportu kolejowego.
Zgodnie z projektem, dotychczasowe ośrodki szkolenia i egzaminowania staną się ośrodkami szkolenia.
Projekt zakłada przeprowadzanie przez Prezesa UTK w formie testów egzaminów dla kandydatów na maszynistów ubiegających się o licencję maszynisty. Prezes UTK będzie przeprowadzał również egzaminy na świadectwo maszynisty, które składać się będą z części teoretycznej oraz z części praktycznej. Część teoretyczna egzaminu obejmująca sprawdzanie wiedzy i umiejętności dotyczących taboru kolejowego i infrastruktury kolejowej będzie przeprowadzana w formie testu komputerowego oraz zadań do wykonania na symulatorze pojazdu kolejowego. W skład zadań na symulatorze pojazdu kolejowego będzie wchodziło sprawdzenie umiejętności zachowania się w typowych i nietypowych sytuacjach związanych z ruchem pociągów, postępowania kandydata na maszynistę podczas prowadzenia pociągu w trudnych warunkach atmosferycznych (np. mgła, śnieżyca, ulewa, silny wiatr), zastosowania właściwych procedur w sytuacjach awaryjnych.
Część praktyczna egzaminu, zgodnie z projektem polegać będzie na sprawdzeniu za pomocą jazdy praktycznej na sieci kolejowej umiejętności prowadzenia pojazdu kolejowego oraz wykonywania innych czynności związanych z obsługą pojazdu kolejowego. W części praktycznej dotyczącej jazd praktycznych po sieci kolejowej egzamin prowadzić będzie dwóch egzaminatorów, jeden egzaminator wyznaczony przez ośrodek szkolenia, w którym kandydat na maszynistę ubiegający się o uzyskanie świadectwa maszynisty odbywał szkolenia i zdał sprawdzian wiedzy i umiejętności z typu pojazdu kolejowego i znajomości infrastruktury, drugi wyznaczony przez Prezesa UTK. Zgodnie z projektem pracodawca kandydata na maszynistę będzie zapewniać pojazd kolejowy oraz trasę niezbędne do przeprowadzenia części praktycznej egzaminu w zakresie jazd praktycznych po sieci kolejowej. Prowadzenie przez Prezesa UTK egzaminów pozwoli w obiektywny sposób ocenić zarówno umiejętności jak i jakość szkolenia kandydatów na maszynistów. Wprowadzenie powyższych rozwiązań wpłynie na poprawę bezpieczeństwa transportu kolejowego.
Projekt zakłada również utworzenie i prowadzenie przez Prezesa UTK Krajowego rejestru elektronicznego maszynistów i prowadzących pojazdy kolejowe. W rejestrze będą prowadzone dwie ewidencje – jedna dotycząca kwalifikacji m.in. maszynistów, druga związana z monitorowaniem czasu pracy maszynistów i prowadzących pojazdy kolejowe. Wskazano, że w ewidencji będą gromadzone za pomocą aplikacji teleinformatycznej wszelkie dane związane z osobami pracującymi na stanowiskach kolejowych związanych z prowadzeniem pojazdu kolejowego, kandydatami na te stanowiska, a także osobami, którym cofnięto uprawnienia do prowadzenia pojazdu kolejowego. W ewidencji będą gromadzone dane pochodzące od ośrodków szkolenia, przewoźników kolejowych i zarządców, pracodawców maszynistów i osób prowadzących pojazdy kolejowe oraz od podmiotów przeprowadzających badania lekarskie i psychologiczne maszynistów i kandydatów na maszynistów. Projekt zakłada się, ze rejestr będzie połączony z ogólnopolskimi systemami informatycznymi PESEL, REGON i TERYT, aby zapewnić jednolity słownik danych o osobach, przedsiębiorstwach i adresach zawartych w rejestrze. Dodatkowo zapewniono dostęp do Krajowego Rejestru Karnego w zakresie danych mających wpływ na ograniczenie uprawnień maszynistów i prowadzących pojazdy kolejowe.
W projekcie wprowadzono opłaty za egzaminowanie przez Prezesa UTK kandydatów na maszynistów ubiegających się o uzyskanie licencji maszynisty i świadectwa maszynisty, która nie może być wyższa niż równowartość połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę, o którym mowa w ustawie z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2018 r. poz. 2177). Opłaty te stanowią dochód budżetu państwa.
Projektowana ustawa związana jest ściśle z projektem „Poprawy bezpieczeństwa kolejowego poprzez budowę Systemu Egzaminowania i Monitorowania Maszynistów”, realizowanego już przez Prezesa UTK w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020, w ramach którego zapewniono finansowanie na stworzenie centrum egzaminowania i monitorowania maszynistów i uruchomienie nowego zadania objętego projektem ustawy (w tym systemów informatycznych).
Informacje o wynikach analiz możliwości osiągnięcia celu projektu za pomocą innych środków:
Osiągnięcie celu projektu jest możliwe jedynie przez wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. z 2019 r. poz. 710, z późn. zm.).
W większości państw członkowskich UE istnieją systemy techniczne zabezpieczające przed błędem maszynisty. Szkolenie i egzaminowanie maszynistów prowadzone jest głównie przez pracodawców lub przez ośrodki szkolenia i egzaminowania maszynistów, uznane zgodnie z decyzją Komisji z dnia 22 listopada 2011 r. w sprawie kryteriów uznawania ośrodków szkoleniowych prowadzących szkolenie zawodowe dla maszynistów, kryteriów uznawania egzaminatorów maszynistów, jak również kryteriów organizowania egzaminów, zgodnie z dyrektywą 2007/59/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie przyznawania uprawnień maszynistom prowadzącym lokomotywy i pociągi w obrębie systemu kolejowego Wspólnoty (Dz. Urz. UE L 315 z 03.12.2007, str. 51, z późn. zm.). Proponowana w projekcie zmiana stosowane jest w Portugalii, gdzie krajowa władza bezpieczeństwa kolejowego przeprowadza egzaminy kandydatów na maszynistów. Również podejście stosowane w Holandii można przytoczyć jako przykład scentralizowanego podejścia do egzaminowania, którego wysoki poziom skuteczności zapewniany jest poprzez prowadzenie jednolitych egzaminów dla wszystkich kandydatów dla maszynistów oraz prowadzenie centralnego archiwum certyfikatów.